babol music -گروه هنر-علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب ،اصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می کند. آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن ها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهن مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حال مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» ،وان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به صورت هفتگی می تو،د در گروه هنر babol music آن را دنبال کنید.
در نود و چهارمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «هر شب تنهایی» به کارگرد، رسول صدرعاملی و آهنگسازی محمدرضا علیقلی رفتیم که می تواند در ردیف ماندگارترین و شنیدنی ترین موسیقی های آثار سینمایی و تلویزیونی مرتبط با مقام گرامی حضرت امام رضا (ع) قرار گیرد. مجموعه ملودی هایی که به واسطه حضور و خلاقیت آهنگساز فراموش نشدنی و مولفی چون محمدرضا علیقلی توانست دستمایه و زیرمتن موسیقایی بسیاری از برنامه های رادیویی و تلویزیونی شود که در تجلیل و گرامیداشت امام هشتم پیش روی مخاطبان قرار گرفته اند.
فیلم سینمایی «هر شب تنهایی» از تولیدات سال ۱۳۸۶ سینمای ایران است که با طرحی از اصغر فرهادی، نویسندگی کامبوزیا پرتوی و رسول صدرعاملی، کارگرد، رسول صدرعاملی و بازی لیلا حاتمی، حامد بهداد، علی بکائیان و مبین عطاری به نمایش درآمد. اثری سینمایی که به نوعی فیلم دوم از سه گانه ای بود که صدرعاملی آن را به سفارش آستان قدس رضوی با ،وان «سه گانه زائر» در کنار فیلم های «شب – ۱۳۸۶» و «در انتظار معجزه – ۱۳۸۸» تولید کرد.
این فیلم روایت گر بخشی از زندگی شخصیتی به نام عطیه نویسنده و مجری یک برنامه خانوادگی رادیویی است. او هر روز به پرسش های شنوندگان این برنامه پاسخ می دهد و به آنها توصیه می کند با همسرشان چگونه رفتار کنند تا زندگی ،شویی بهتری داشته باشند. او بیمار است و دکترها به وی گفته اند تنها چهار ماه دیگر زنده است. حالا ۲ ماه نیز از این چهار ماه گذشته و راضی به عمل جراحی هم نمی شود.
عطیه به پیشنهاد همسرش، برای زیارت به شهر مشهد می روند. اما او افسرده و درگیر من،ات خود و همسرش است تا اینکه در حرم به دختری که مادرش را گم کرده بر می خورد. عطیه دخ، را به ،مت گمشدگان می سپارد، اما دوباره پس می گیرد. آرامش می کند؛ برایش غذا می ،د؛ کفش و لباس نو تهیه می کند و در نهایت هنگام بیماری کودک، خطر متهم شدن به دزدی را به جان می ،د و به فوریت های پزشکی حرم مراجعه می کند. عطیه ای که شاید به خاطر نزدیکی به مرگ قدری ارتباطش با خدا کم رنگ شده و هر بار که می خواهد به زیارت برود، با ذهنی آشفته توانایی این کار را در خود نمی بیند، پس از کمک به دخ، مشتاقانه به زیارت می شتابد.
آنچه رسول صدرعاملی در طراحی و کارگرد، سه گانه هایش تمرکز کرده بود، تلاش برای جدایی از کلیشه های رایج آثار سینمایی و تلویزیونی بود که گرچه برای تولید آن ها تلاش زیادی صورت گرفته، اما اغلب آنها به شدت اسیر کلیشه و تکرار مکرراتی می شدند که فارغ از مب، اعتقادی که در میان ایر،ان نسبت به ساحت آسم، حضرت رضا (ع) وجود دارد، حرف متفاوتی برای گفتن در قاب تصویر نداشتند. شرایطی که صدرعاملی تلاش کرد تا به واسطه استفاده و همراهی از یک گروه بسیار حرفه ای و کاربلد در عرصه های مختلف فیلمنامه نویسی، بازیگری، تولید و طراحی، طرحی نو دراندازد تا بتواند سینمای ایران را با دریچه تازه تری از فیلم های موضوعی به ویژه مرتبط با ائمه و معصومین روبه رو کند. سینمایی که به دور از کلیشه ها و شعارها، آمده تا حرف های متفاوت تری از همان دریچه اعتقادی و ایم، ایر،ان نسبت به مقام شریف امام هشتم ارائه دهد؛ حرف هایی که از دریچه قاب دوربین سازنده این سه گانه ها به ویژه در «هر شب تنهایی» تلاش ارزشمندی برای ارائه این نگاه متفاوت بود.
طبیعتاً در این مجال پرداخت به محتوای فنی و روایی آنچه در «هر شب تنهایی» ارائه شد دربرگیرنده نقطه نظرات متفاوتی در حوزه های مختلف دنیای سینما است. اما آنچه در این بستر تصویری توانست رنگ و لعاب متفاوت و جلوه ای لطیف تر و زیباتر از عشق و ارادت ایر،ان به ساحت ملکوتی حضرت رضا (ع) ارائه دهد، موسیقی متن این اثر سینمایی است که بارها و بارها از شبکه های مختلف تلویزیونی هم پیش روی مخاطبان قرار گرفته است و چه انتخاب هوشمندانه ای از سوی صدرعاملی برای ساخت ملودی ها که محمدرضا علیقلی را برای آهنگسازی این فیلم انتخاب کرد.
محمدرضا علیقلی آهنگسازی به م،ا و مفهوم مطلق کلمه «مؤلف» است که همواره نشان داده یکی از قلندرهای کم مثال آهنگسازی فیلم در ایران است. هنرمندی که هم موسیقی اش دارای یک شناسنامه شنیداری برای مخاطب است و هم می تواند در هر اثری با ارائه بدعت ها و طراحی های مختلفی که نشأت گرفته از خلاقیت مثال زدنی اش است، همواره حرف های زیادی برای گفتن داشته باشد.
حرف هایی که با سازبندی متفاوت در قالب محتوا و ار،تراسیونی من، و کاملاً در خدمت اثر، نقش بسیار تعیین کننده ای نیز در انتقال پیام اثر و هم درگیر، احساس تماشاگر با چنین آثاری دارد و می تواند ایفاگر یکی از نقش های مهم یک اثر سینمایی باشد که دربرگیرنده مفاهیم اعتقادی و آئینی ایر،ان است.
بی شک درباره مؤلفه های فنی و شنیداری آثار محمدرضا علیقلی این آهنگساز کم حرف سینمای ایران می توان از دریچه نگاه کارشناسان و صاحب نظران عرصه موسیقی به نقطه نظرات زیادی دست پیدا کرد. چرا که او از جمله آهنگساز، است که می تواند با شناسایی جزئیات پرکشش مقاطع مختلف یک فیلمنامه که روی اتفاقات و شخصیت ها طراحی شده، به نوعی از موسیقی برسد که مخاطب می تواند با شنیدن آن حتی پی به نام فیلم هم ببرد.
شرایطی که بسیاری از آثار ساخته شده از سوی محمدرضا علیقلی گواهی بر این ادعاست. چارچوبی ارزشمند و هدف مند که در موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «هر شب تنهایی» نیز به کار گرفته و موجب شد از زمان پخش عمومی این اثر سینمایی تاکنون، ملودی های مرتبط با فیلم همچنان در بسیاری از موسیقی متن ها و تیتراژهای برنامه های رادیویی و تلویزیونی مورد استفاده قرار گیرد.
آنچه محمدرضا علیقلی برای ساخت موسیقی متن و تیتراژ یکی از سه گانه های رسول صدرعاملی روی آن تمرکز داشت، تلاش برای ارائه ملودی هایی بود که بتواند به م،ا و مفهوم مطلق کلمه منتقل کننده ظرایف و محمدرضا علیقلی هنرمندی است که هم موسیقی اش دارای یک شناسنامه شنیداری برای مخاطب است و هم می تواند در هر اثری با ارائه بدعت ها و طراحی های مختلفی که نشأت گرفته از خلاقیت مثال زدنی اش است، همواره حرف های زیادی برای گفتن داشته باشد محتوای فیلمنامه و طراحی های مورد نظر کارگردان در لحظه به لحظه فیلم باشد. فیلمی با نشانه های مذهبی غیر کلیشه ای که طبیعتاً باید در موسیقی متن هم چنین دستاوردهایی را به دنبال داشته باشد.
فیلمی که مهم ترین رویکرد محتوایی آن ارائه اثری متفاوت از مواجهه آدم های این سرزمین با حضرت رضا (ع) و زائران حرم رضوی است که کارگردان خوب می دانست ریش و قیچی ملودی آن را باید به دست چه ،ی می سپرد.
طبیعتاً وقتی کارگردان جزو معدود سینماگر، باشد که می تواند در حرم امام رضا (ع) فیلمبرداری کند، پس موسیقی چنین قاب هایی نیز باید جور دیگری پیش روی مخاطبان قرار گیرد. موسیقی ای که قطعاً یکی از مهم ترین مولفه هایش ایجاد همذات پنداری است که هر ایر، به نسبت عرض اراداتش نسبت به بارگاه حضرت رضا (ع) دارد.
محمدرضا علیقلی هنرمندی دارای شناسنامه مشخص است و مخاطب حرفه ای با شنیدن آثارش به طور کامل متوجه هنرنمایی او می شود؛ این امتیازی است که برای هر آهنگسازی به دست نمی آید و تنها از آن یک هنرمند مؤلف می تواند باشد.
علیقلی ۱۵ بار نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن فیلم شده است و ۵ مرتبه توانسته ،وان آهنگساز برگزیده این رویداد را از آن خود کند. پس این دستاورد نمی تواند نشأت گرفته از شانس و اقبال برای آهنگسازی در قد و قامت محمدرضا علیقلی باشد.
سمیه قاضی زاده منتقد و رو،مه نگار سینمایی چندی پیش بود که درباره مؤلفه های موسیقایی آثار محمدرضا علیقلی به ویژه آهنگسازی فیلم سینمایی «هر شب تنهایی» نوشته بود: به نظر می رسد که این روزها همین طور دارد به تعداد کارگردان، که علاقه چند، به استفاده زیاد از موسیقی متن ندارند افزوده می شود و ظاهراً رسول صدرعاملی هم آ،ین فردی است که به این قشر اضافه شده است؛ اگرچه او در انتخاب آهنگساز بسیار حساس است و در اغلب کارهایش پیوسته سعی داشته تا از آهنگسازان شاخصی چون مجید انتظامی برای فیلم «من ترانه ۱۵ سال دارم» یا فریبرز لاچینی برای فیلم «دیشب باباتو دیدم آیدا» استفاده کند. ظاهراً محمدرضا علیقلی انتخاب خوبی برای پروژه های مشهد صدرعاملی بوده است؛ چرا که پیش از این در «شب» نیز از همین آهنگساز استفاده کرده بود.
«هر شب تنهایی» با موسیقی قطار شروع می شود و با همان موسیقی هم به اتمام می رسد، نه تیتراژ ابتدایی و نه انتهایی آن موسیقی را به ،وان موسیقی مجزای متن ندارد. در طول فیلم هم این روند تکرار می شود. موسیقی غالب فیلم موسیقی طبیعت است؛ طبیعتی که فیلم با خود به همراه می آورد؛ از آواهایی که از رادیو تا،ی شنیده می شود تا آواز حامد بهداد، تا موسیقی نقاره های حرم امام رضا (ع) که به زیبایی با طیف ملایمی از موسیقی علیقلی ،یب شده اند.
ساز بارز «هر شب تنهایی» فلوت است که هم آوایی با نقش «عطیه» را به عهده داشته است و در اغلب لحظاتی که قرار بوده تا عطیه حتی برای اندک دقایقی منقلب شود، صدای فلوت است که شنیده می شود.
موسیقی «هر شب تنهایی» موسیقی آرامی است؛ موسیقی ای که بارها و بارها در طول روز شبیه آن را از شبکه های مختلف رادیویی زیر صدای گوینده می شنویم و شاید فرق عمده اش با موسیقی هایی که از رادیو پخش می شود در سرعت به اتمام رسیدنش باشد.
اگرچه تعداد قطعاتی که به ،وان موسیقی متن فیلم ساخته شده اند بسیار اندک هستند و در کنار اندک بودنشان بسیار کوتاه هم هستند، اما توانسته اند در لحظاتی که لازم است با موسیقی «هر شب تنهایی» موسیقی آرامی است؛ موسیقی ای که بارها و بارها در طول روز شبیه آن را از شبکه های مختلف رادیویی زیر صدای گوینده می شنویم و شاید فرق عمده اش با موسیقی هایی که از رادیو پخش می شود در سرعت به اتمام رسیدنش باشد مخاطب ارتباط برقرار کنند. البته شروع ها و پایان های بسیار نزدیک قطعات این موسیقی فیلم باعث شده اند تا پیش از آنکه مخاطب توانایی همراهی با آن را پیدا کند، به اتمام برسد، از این حیث موسیقی هرشب تنهایی سعی نکرده است تا ملودی پرداز باشد بلکه بیشتر به فرم پرداخته است.
نگار پدرام نوازنده تار، مدرس و پژوهشگر موسیقی هم چندی پیش بود که در مقاله ای با نام «امضای آهنگساز روی موسیقی فیلم» به تحلیل و تمجید از ملودی محمدرضا علیقلی برای آهنگسازی فیلم «هر شب تنهایی» پرداخته و نوشته بود: در هر شب تنهایی، در نخستین سکانسی که موسیقی می شنویم، سکانس مربوط به پخش برنامه رادیویی است که در آن گیتار الکترونیک در پس زمینه صدای لیلا حاتمی پخش می شود. این بخش را نمی توان جزو موسیقی ای که محمدرضا علیقلی برای فیلم ساخته به حساب آورد، چرا که با موسیقی کل فیلم تفاوت دارد.
دومین قطعه موسیقی که در این فیلم می شنویم، ادامه همین سکانس مربوط به برنامه رادیویی است که بازیگر زن فیلم به ،وان مجری برنامه درباره مرگ صحبت می کند. در این صحنه ،متی از یک رکوییم (سرود عزا در موسیقی غربی) شنیده می شود که با موضوع کلی فیلم و موضوعی که مجری برنامه درباره آن صحبت می کند، ارتباط دارد.
اما نخستین سکانسی که موسیقی خود فیلم شنیده می شود، سکانس پیدا شدن بازیگر زن توسط مرد است که تقریباً در نیمه های فیلم اتفاق می افتد. در این سکانس موسیقی ار،ترال و پر حجم شروع می شود و با تأکید بر فلوت و سازهای بم ار،تر، در نهایت با پیانو و فلوت به فضایی آرام فرود می آید. در ،مت بعدی نیز ار،تر پرحجم شنیده می شود که ملودی اصلی آن با فلوت و پیانو نواخته می شود. البته اگر بخواهیم یک مشخصه برای موسیقی فیلم هر شب تنهایی درنظر بگیریم، باید به حضور پررنگ ساز عود و کلاً سازهای بم اشاره کرد که علیقلی مثل همیشه از آنها به خوبی استفاده کرده است. در عین حال نقش فلوت نیز در برخی صحنه ها زیاد است اما تمرکز اصلی بر سازهای بم قرار دارد. در مجموع قطعات کوتاه هستند و ناگهان پایان می یابند و دوباره شروع می شوند.
اگرچه هیچ آهنگسازی از کارهای قبلی خود تقلید نمی کند اما اغلب آنها در کارهایشان ردپایی به جا می گذارند که مثل امضا در آثار نقاشی می ماند. از سوی دیگر علاقه آهنگساز به برخی سازها و شناخت ظرفیت و توان هر ساز نیز می تواند دلیلی برای استفاده بیشتر از آن ساز یا سازها باشد.
شاید علیقلی یکی از آهنگساز، باشد که بدون دیدن نامش در تیتراژ فیلم ها نیز تنها با شنیدن موسیقی آن می توان تشخیص داد که این اثر را علیقلی ساخته است؛ «هر شب تنهایی» یکی از همین نمونه هاست. به ویژه آنکه به موسیقی ای که علیقلی برای فیلم «خیلی دور، خیلی نزدیک» ساخته نیز بسیار نزدیک است.
به هر ترتیب همان طور که در گزاره های رسانه ای متعدد درباره آهنگسازان مهم و مؤثر سینمای ایران یاد شده، به طور حتم نام محمدرضا علیقلی در جایگاه بسیار ممتاز و درخشان باشگاه آهنگسازان مؤلف سینمای ایران قرار دارد که ضرورت دارد از تجربه های مهم و ارزشمند این هنرمندان در قالب های متفاوت به بهترین شکل ممکن استفاده شود. چارچوبی که اجرای آن نیازمند هدایت و راهبری دقیقی به واسطه حضور انجمن های صنفی و مجموعه های آموزشی حوزه سینما است که می بایست در کنار دیگر مؤلفه های آموزشی حوزه سینما در جایگاه بالاتری قرار گیرند.