معجزه ماندگار یک «سلام علیکم!»/ این ملودی عطر «صبح» دارد – babol music | اخبار ایران و جهان

babol music – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب ،اصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می‌کند.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری‌بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی که پس از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.

«خاطره‌بازی با تیتراژهای ماندگار» ،وان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌تو،د در گروه هنر babol music آن را دنبال کنید.

در نودمین شماره از این روایت رسانه‌ای به سراغ اثری رفتیم که بدون تردید نه تنها یکی از خاطره‌انگیزترین موسیقی‌های مرتبط با تیتراژهای برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی است بلکه به واسطه حضور و نبوغ یکی از هنرمندان نام آور موسیقی سرزمین ایران، تبدیل به یکی از جاودانه‌ترین موسیقی‌ها و آثاری در حوزه موسیقی ردیف دستگاهی ایران شده که همچنان با شنیدن آن روح انسان سرشار از طراوت و سرزندگی می‌شود که گویی غم و غصه‌های دنیای امروزی با شنیدن این نوای آسم، که نوای نی آن از دم مسیحایی استاد بی بدیل عرصه نی نوازی موسیقی این سرزمین برآمده، همه چیز را می شورد و می‌برد.

تک آهنگ «سلام صبحگاهی» به آهنگسازی مرحوم حسن ،ایی که به اسامی دیگری چون «سلام» و «سلام علیکم» نیز معروف است. اثری جاودانه متعلق به یکی از مردان بزرگ موسیقی ایر، زنده یاد استاد حسن ،ایی که به واسطه نبوغ و تسلط کامل این هنرمند تبدیل به قطعه‌ای جاودانه شد و مدتی پس از ساخت و عرضه آن به مخاطب، به دلیل حال و هوای بسیار فرح بخش و امیدوار کننده‌ای که داشت، تبدیل به گل سرسبد موسیقی تیتراژهای برنامه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی دهه هفتاد و حتی هشتاد شد و همچنان نیز به ،وان یکی موسیقی‌های مهم من،ت‌های مختلف ملی و مذهبی مورد استفاده سازندگان و تهیه کنندگان قرار می‌گیرد. موسیقی که عمدتاً به ،وان موسیقی تیتراژ برنامه‌های صبحگاهی رادیو استفاده می‌شد و بسیاری از مخاطبان با آن خاطرات شیرین و جالب توجهی را در ذهن خود می‌پرورانند.

اثری تاریخی و کم نظیر در موسیقی ردیف دستگاهی ایران که نشان دهنده قدرت و وسعت موسیقی است که اگر چاشنی خلاقیت و مهارت با آن ،یب شود، چه آثار جاودانه ای را می‌توان در تاریخ موسیقی کشورمان ثبت کرد. یک اثر خلاقانه و مثال زدنی که حکایت و روایت تولید آن نیز نشان دهنده همان خلاقیتی است که در آهنگسازی موسیقی ایر، از آن یاد می‌کنیم و می‌تو،م با تمام وجود باور کنیم که اگر چنین نگاه خلاقانه ای بتواند با رعایت تمام چارچوب‌ها و خط قرمزهای فنی این حوزه توسط هنرمندان ما به منصه ظهور برسد، چه آثار جاودانه ای را می‌توان برای نسل امروز جامعه ایر، و حتی مخاطبان خارج از مرزهای ایران که تشنه شنیدن موسیقی‌های جدید و متفاوت هستند، تولید کرد. آن چنان که بسیاری از هنرمندان پیش،وت و جوان این بخش از موسیقی تاکنون آثار متعددی را در این حوزه فکری خلق ،د که اگر می‌توانست در گستره وسیع‌تری از مارکتینگ موسیقی مدیریت و بازاریابی شود، شاید سرنوشت به مراتب درخشان‌تری در انتظار آنها بود.

در هر صورت «سلام صبحگاهی» نام قطعه‌ای به آهنگسازی حسن ،ایی نوازنده شهیر عرصه نی نوازی است که دردستگاه چهار گاه ساخته شده و تا مدت‌ها نیز موسیقی تیتراژ بسیاری از برنامه‌های صبحگاهی رادیو و بسیاری از هنرمندان پیش،وت و جوان تاکنون آثار متعددی را خلق ،د که اگر می‌توانست در گستره وسیع‌تری از مارکتینگ موسیقی مدیریت و بازاریابی شود، شاید سرنوشت به مراتب درخشان‌تری در انتظار آنها بود تلویزیون بود.

اما یکی از نکات قابل توجهی که می‌توان درباره ساخت این موسیقی اشاره کرد، ایده این ملودی بود که مرحوم ،ایی در یکی برنامه‌هایی که به ،وان هنرمند مهمان دعوت شده بود، با آن لهجه شیرین اصفه، به روایت کرد. روایتی که ارزش و شیرینی این ملودی خاطره ساز را قطعاً دو چندان می‌کند.

این نوازنده شهیر نی نوازی درباره نحوه تولد قطعه «سلام صبحگاهی» چنین روایت کرده است که در زم، که که ۱۹ یا ۲۹ سال سن داشته، در بازار اصفهان با مردی برخورد کرده که مورد احترام بازاریان بوده و هر زمان ،ی به او سلام می‌کرد با آهنگ و ضرب‌آهنگ خاصی به آن‌ها «سلام علیکم» می‌گفته‌است که این آهنگ و ضرباهنگ را ،ایی در چند نت ابتدایی قطعه‌اش به کار برده‌است. جالب اینکه ،ایی این قطعه را ابتدا «پل خواجو» اما بعدها نام این اثر جاودانه را به «سلام صبحگاهی» تغییر داده است.

اگر چه مرحوم ،ایی خود این قطعه را برای رادیو ضبط کرد، اما در سال ۱۳۷۲ حسین علیزاده از هنرمندان شاخص موسیقی ایر، این قطعه را در آلبوم «صبحگاهی» جای داد و با سازبندی و ار،تراسیونی حجیم‌تر و همراهی نوازندگ، چون حمید متبسم (نوازنده تار) و عبدالنقی افشار نیا (نوازنده نی) آن را تقدیم استاد حسن ،ایی کرد.

مرحوم حسن ،ایی در سال ۱۳۰۷ در اصفهان به دنیا آمد. پدرش، حاج سید جواد ،ایی، از تاجران به نام آن زمان اصفهان بود که به دلیل علاقه و انسی که با موسیقی داشت، با اساتید و بزرگان آن زمان مانند سید جلال‌الدین تاج اصفه،، اکبر خان نوروزی، خاندان شهناز رفت و آمد می‌نمود. بنابراین خانه آنها محفلی بود برای تجدید دیدار و نیز ساز و آواز اساتید به نام موسیقی اصفهان. این آمد و شدها موجب شد حسن ،ایی از کودکی با موسیقی آشنا شود و به مرور زمان، علاقه زیادی به موسیقی خصوصاً به ساز نِی پیدا کند. پدرش وی را نزد مهدی نوایی می‌برد. وی مدتی آواز و گوشه‌های موسیقی ایران را نزد جلال تاج اصفه، و ادیب خوانساری آموخته و نِی را از مهدی نوایی فرا می‌گیرد. وی همچنین از محضر ابوالحسن صبا نیز استفاده می‌کند.

،ایی، در سن ۲۰ سالگی نخستین اجرای تک نوازی نی خود را در دستگاه همایون در تئاتر اصفهان به صحنه برد و یک سال بعد قطعه معروف «سلام» را در دستگاه چهارگاه ساخت که از معروف‌ترین قطعات موسیقی ایر، به شمار می‌رود. این هنرمند در سال ۱۳۲۹ برای اولین بار نی را به ار،تر برد و با ار،تر رادیو ارتش اصفهان همکاری خود را شروع کرد. در سال‌های بعد با ار،ترهای متعدد رادیو به سرپرستی هنرمند، چون ابوالحسن صبا، حسین یاحقی، حبیب‌الله بدیعی، محمد میرنقیبی، همایون ،م و دیگران به فعالیت خود در این زمینه ادامه داد. در سال ۱۳۳۵ به دعوت داوود پیرنیا به برنامه گل‌ها راه یافت و تا سال ۱۳۵۷ که در گلچین هفته شرکت نمود، با این سلسله برنامه‌ها، همکاری داشت.

این هنرمند بی بدیل عرصه موسیقی ایر، در دههٔ ۱۳۶۰، به کشورهای آلمان، ،ستان، فرانسه و هلند سفر کرد و در چند برنامه رادیویی، به اجرای برنامه پرداخت. در سال ۱۳۶۹، تندیس وی در گا،ی مفا، هنری جهان در لندن نصب شد. پس از آنکه ،ایی در سال ۱۳۷۰، در جشنواره نی‌نوازان در تالار اندیشه شرکت کرد، فعالیت او دوباره رونق گرفت، درسال ۱۳۷۸ موفق به دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر شد و در سال ۱۳۸۱، به ،وان چهرهٔ ماندگار موسیقی انتخاب و تقدیر شد.

علاوه بر آثار ارزشمند وی در برنامه‌های رادیویی همچون گل‌ها، آلبوم‌هایی همچون «گفتگوی نی و عود»، «نای نی»، «راز نی»، «دختر گلفروش» از او به یادگار مانده است.

درباره پیشینه فرهنگی هنری مرحوم حسن ،ایی تاکنون مقالات و نوشته‌های زیادی پیش روی مخاطبان قرار گرفته است. اما یکی از مهم‌ترین نکاتی که در لابه لای این نوشته‌ها می‌توان به ،وان یک فصل مش، یاد کرد، توجه ویژه این نوازنده برجسته نی به اندیشه‌های نوگرایانه در موسیقی است. کما اینکه از نگاه او موسیقی سنتی ایران را نباید وحی منزل تلقی کرد و می‌توان با در نظر گرفتن چارچوب و ارزش‌هایی که این نوع موسیقی از آن کاست و به آن اضافه کرد. اتفاقاً در همین چارچوب فکری است که می‌توان از پس اندیشه حسن ،ایی‌ها به خلق آثاری چون «سلام صبحگاهی» امیدوار بود.

حسن ،ایی و بسیاری از هم نسلان و شاگردانش در این روزگار تلاش ،د تا با وفاداری محض به ،ت اصلی موسیقی ردیف دستگاهی ایران دست به خلق آثاری بزنند که در برگیرنده یک پیوند اصولی و سنجیده میان خلاقیت و تکنیک در موسیقی ایر، باشد.

موسیقی‌هایی که در روزگار «ترافیک استاد» همچنان جزو شاخص ترین آثار موسیقایی به حساب می‌آید و می‌تواند سرمشق و الگوی مهمی برای آن دسته هنرمند، باشد که دوست دارند به واسطه ابزاری چون تکنیک دست به خلاقیت‌های بزنند که هم نسلان حسن ،ایی و بعدها شاگردانش در بسیاری از مقاطع از آن سربلند بیرون آمدند و بدون واسطه‌ای به نام «خواننده» آثار ماندگاری را پیش روی مخاطبان باقی گذاشته‌اند که هرکدام باقیات صالحات ارزشمندی برای موسیقی این سرزمین هستند.